ე.ანდრონიკაშვილის სახელობის ფიზიკის ინსტიტუტის
დაფუძნების ისტორია
დასაწყისში ჩვენ შევეხებით იმ ქმედებებსა და ძალისხმევას, რომელიც ელეფთერ ანდრონიკაშვილმა ფიზიკის ინსტიტუტის დაარსებამდე საქართველოს მეცნიერებათა აკადემიისა და თბილისის სახელმწიფო უნივერსიტეტის სრული მხარდაჭერით გასწია საქართველოში ფიზიკის მეცნიერების თანამედროვე დონეზე დასამკვიდრებლად.
1948 წელს ელეფთერ ანდრონიკაშვილი – პეტრე კაპიცასა და ლევ ლანდაუს მოწაფე, რომელმაც იმ ხანებში მოსკოვში, საკავშირო მეცნიერებათა აკადემიის პეტრე კაპიცას საყოველთაოდ ცნობილ ინსტიტუტში – ფიზიკური პრობლემების ინსტიტუტში, სადოქტორო დისერტაცია დაიცვა, საქართველოს მეცნიერებათა აკადემიის პრეზიდენტის, აკადემიკოს ნიკოლოზ მუსხელიშვილისა და თბილისის სახელმწიფო უნივერსიტეტის რექტორის, აკადემიკოს ნიკოლოზ კეცხოველის მოთხოვნით, თბილისის სახელმწიფო უნივერსიტეტში დაბრუნდა და საბოლოოდ დამკვიდრდა საქართველოში.
ამ დროიდან იწყება ელეფთერ ანდრონიკაშვილის ფართო მოღვაწეობა. მას ევალება თბილისის უნივერსიტეტის ახლადგახსნილი ფიზიკა-ტექნიკის ფაკულტეტის სპეცლაბორატორიების მოწყობა, ახალი, ექსპერიმენტული ფიზიკის კათედრის ორგანიზება, სწავლების ახალი მეთოდების შემუშავება. მისი ხელმძღვანელობითა და თანაავტორობით იწერება ორიგინალური სახელმძღვანელო ლაბორატორიული სამუშაოებისათვის ზოგად ფიზიკაში. იწყება ახალგაზრდა მეცნიერთა კადრების მზადება. სწრაფი ტემპით ხდება უნივერსიტეტში სამეცნიერო ლაბორატორიების მოწყობა და სხვ.
ამ პერიოდში (1949-50 წწ.) კოსმოსური სხივების შესასწავლად იქმნება საქართველოს მეცნიერებათა აკადემიისა და თბილისის სახელმწიფო უნივერსიტეტის იალბუზის ერთობლივი მაღალმთიანი ექსპედიცია, ე. წ. „ყინულოვანი ბაზა". მისი პირველი წევრები იყვნენ : გოგი ჩიქოვანი (ექსპედიციის ხელმძღვანელი), ზურაბ მანჯავიძე, ნინო როინიშვილი, ლევან გედევანიშვილი, სოსო საყვარელიძე, მარკ ბიბილაშვილი, ოთარ ყანჩელი, ჯელილ წაქაძე, გოგი მესხი, ოლია გოცირიძე, ეთერ ცაგარელი, ალიოშა ცინცაბაძე. ამ ჯგუფს ჰყავდა თავისი ახალგაზრდა თეორეტიკოსები – ვლადიმერ (ვოვა) ჭავჭანიძე და ლევ ლანდაუს მოწაფე – გივი ხუციშვილი (აქვე შევნიშნავთ, რომ გივი ხუციშვილი ერთადერთი ქართველი ფიზიკოსია, ვისაც ჩაბარებული აქვს ლანდაუსათვის, ჯერ კიდევ 1946 წელს, თეორიული მინიმუმის ცხრავე გამოცდა და ლანდაუს მიერვე 1961 წელს შედგენილ 43 კაციან სიაში მეათეა).
ამავე პერიოდში ელეფთერ ანდრონიკაშვილი ძალისხმევას არ აკლებს უნივერსიტეტში ფიზიკის ისეთი მნიშვნელოვანი მიმართულებების მხარდაჭერასა და დაფუძნებას, როგორიცაა დაბალი ტემპერატურების ფიზიკა, მყარი სხეულების ფიზიკა, ატომური და ბირთვული ფიზიკა და ცხადია, თეორიული ფიზიკა.
ყველაფერმა ამან განაპირობა ის, რომ დროთა განმავლობაში შეიქმნა მყარი პირობები, რათა საქართველოში ჩამოყალიბებულიყო მაღალი სტანდარტების სამეცნიერო კვლევითი ინსტიტუტი – ფიზიკის ინსტიტუტი.
მართლაც, 1950 წლის 8 დეკემბერს საქართველოს მეცნიერებათა აკადემიაში დაფუძნდა ფიზიკის ინსტიტუტი, რომლის პირველ დირექტორად დაინიშნა შესანიშნავი მეცნიერი და პედაგოგი, ფიზიკოსთა არაერთი თაობის აღმზრდელი, მათე მირიანაშვილი (შემდგომ აკადემიკოსი). იგი 1951 წლის მარტში წავიდა მოსკოვში, დოქტორანტურაში და ამის შემდეგ, 1987 წლამდე, ინსტიტუტს უცვლელად ხელმძღვანელობდა აკადემიკოსი ელეფთერ ანდრონიკაშვილი. ინსტიტუტის დაფუძნების ფაზაში მისი მოადგილე იყო ალექსანდრე (ხითო) გაჩეჩილაძე, სწავლული მდივანი – ნიკანორ (ნიკა) პოლიტოვი, ხოლო სამეურნეო დარში მოადგილე – ვანო (ივან ივანიჩ) ცაბაძე.
აქვე აღვნიშნავთ, რომ 1987-2006 წლებში ინსტიტუტის დირექტორი იყო აკადემიკოსი გიორგი ხარაძე, ხოლო 2006 წლიდან დღემდე დირექტორია მთ. მეც. თანამშრომელი გელა გელაშვილი.
დაფუძნებისთანავე, პირველ ხანებში, ინსტიტუტს თბილისში მთავრობამ გამოუყო ორი ოთახი სოლოლაკის უბანში, საცხოვრებელი სახლის მე-2 სართულზე, სადაც განლაგებული იყო დირექცია და ბიბლიოთეკა, ხოლო ლაბორატოირიული სამუშაოსათვის კი – პატარა 2-სართულიანი სახლი (სადაც ადრე განთავსებული იყო საავადმყოფო) დაბა კარსანში, რომელიც თბილისიდან დაშორებულია საქართველოს სამხედრო გზის მიმართულებით 25 კილომეტრით. აქ აქტიური ექსპერიმენტული მუშაობა გაშალეს თავიანთ ახალგაზრდა თანამშრომლებთან ერთად ინსტიტუტის ენთუზიასტმა მეცნიერებმა – თეა ცეცხლაძემ, დავით ჩიღვინაძემ და ილია (ვალიკო) ნასყიდაშვილმა.
ინსტიტუტის დაფუძნების შემდეგ ელეფთერ ანდრონიკაშვილი თანამშრომლებთან ერთად დაუღალავად შრომობდა არსებული მიმართულებების მაღალ საერთაშორისო სამეცნიერო დონეზე გასაყვანად და ინსტიტუტში ფიზიკის ახალი მიმართულებების დასამკვიდრებლად.
პრაქტიკულად, ინსტიტუტის დაფუძნებისთანავე კონდენსირებული გარემოს ფიზიკის მიმართულებით ფართოდ გაიშალა სამეცნიერო მუშაობა ახლადდაარსებულ თეორიული ფიზიკის განყოფილებაში (ხელმძღვანელი გ. ხუციშვილი) და ოთხ ექსპერიმენტულ ლაბორატორიაში – დაბალი ტემპერატურების ფიზიკის ლაბორატორია (ხელმძღვანელი ჯ. წაქაძე), რადიაციული ფიზიკის ლაბორატორია (ხელმძღვანელი თ. ცეცხლაზე), მყარი ტანის ფიზიკის ლაბორატორია (ხელმძღვანელი ნ. პოლიტოვი) და რადიაციული მასალათმოცოდნეობის ლაბორატორია (ხელმძღვანელი ი. ნასყიდაშვილი).
განსაკუთრებით უნდა აღინიშნოს, რომ თეორიული ფიზიკის განყოფილება თავის გარშემო ყოველთვის იკრებდა ახალგაზრდა, ნიჭიერ ფიზიკოსებს (მათ შორის იყვნენ გ. ხარაძე, ლ. ბუიშვილი, გ. ვაჩნაძე, ო. ჭეიშვილი, ი. რატიშვილი, ზ. სარალიძე, გ. ბარამიძე, მ. ფხაკაძე, ა. ნერსესიანი, ა. ღონღაძე, გ. ჯაფარიძე და სხვ.) და განსაზღვრავდა და ახლაც განსაზღვრავს ინსტიტუტში სამეცნიერო კვლევების მაღალ სტანდარტს.
ცხადია, დროთა განმავლობაში კონდენსირებულ გარემოთა ფიზიკის განყოფილების თემატიკამ განიცადა მნიშვნელოვანი ცვლილებები და, შესაბამისად, საჭირო გახდა განყოფილების ახალი სტრუქტურიზაცია. ამჟამად უკვე განყოფილება მოიცავს 5 ახალ სტრუქტურულ ერთეულს. მათ შორის – ერთი თეორიულია და ოთხი ექსპერიმენტული.
შენიშვნა: კონდენსირებული გარემოს ფიზიკის განყოფილების თანამედროვე სტრუქტურა და შინაარსი იხილეთ, შესაბამისად, განყოფილების ვებ-გვერდზე.
ე. ანდრონიკაშვილმა 1955 წელს თბილისის სახელმწიფო უნივერსიტეტის თავისივე დაარსებულ ექსპერიმენტული ფიზიკის კათედრაზე ჩამოაყალიბა კრიოგენული ლაბორატორია და შექმნა პატარა კრიოგენული სადგური. ამიერკავკასიაში პირველად იქნა მიღებული თხევადი ჰელიუმი და ე. ანდრონიკაშვილის ხელმძღვანელობით დაიწყო პირველი კვლევები დაბალი ტემპერატურების ფიზიკაში.
აქვე აღვნიშნავთ, რომ თამარაშვილის ქუჩაზე მდებარე ახალ შენობაში ინსტიტუტის გადასვლის შემდეგ, 1960 წელს, ფიზიკის ინსტიტუტში და მოგვიანებით ბირთვული რეაქტორის ბაზაზეც შეიქმნა უკვე მძლავრი კრიოგენული სადგურები, რომელებიც სრულად აკმაყოფილებდა კვლევებს დაბალი ტემპერატურების ფიზიკის მიმართულებით, როგორც ფიზიკის ინსტიტუტში, ასევე თბილისის სახელმწიფო უნივერსიტეტში.
1958 წელს ინსტიტუტში ჩამოყალიბდა დამოუკიდებელი განყოფილება ელემენტარული ნაწილაკების თეორიის მიმართულებით. მისი ხელმძღვანელი გახდა გ. ხუციშვილის მოწაფე ს. მატინიანი, რომელმაც თავის გარშემო შემოიკრიბა თბილისის უნივერსიტეტის წარმატებული სტუდენტები და კურსდამთავრებულები, მათ შორის – ო. ყანჩელი, ე. გედალინი, ჯ. ჩქარეული და სხვ. ნაწილაკთა თეორიის ეს განყოფილება ამჟამადაც ფუნქციონირებს და ინსტიტუტის ერთ-ერთი წარმატებული სამეცნიერო ერთეულია.
1958 წელს ელეფთერ ანდრონიკაშვილის მხარდაჭერითა და ვლადიმერ ჭავჭანიძის ძალისხმევითა და ხელმძღვანელობით ფიზიკის ინსტიტუტში გაიხსნა ფიზიკური კიბერნეტიკის განყოფილება. ძალიან მალე სამუშაოს მოცულობა და თანამშრომელთა რაოდენობა ისე გაიზარდა, რომ 1960 წლის ოქტომბერში შესაძლებელი გახდა ამ განყო-ფილების ბაზაზე, საქართველოს მეცნიერებათა აკადემიის ფარგლებში, დაფუძნებულიყო დამოუკიდებელი სამეცნიერო-კვლევითი ინსტიტუტი – კიბერნეტიკის ინსტიტუტი, რომელიც ახლაც წარმატებით აგრძელებს საქმიანობას, ამჟამად უკვე, როგორც საქაეთველოს ტექნიკური უნივერსიტეტის დამოუკიდებელი კვლევითი ინსტიტუტი.
1953-60 იან წლებში, ცოცხალი მეცნიერების (life science) განვითარების მიმართულებით, ერთ-ერთ მთავარ ამოცანად წარმოჩინდა გენეტიკური ინფორმაციის მატარებელი მოლეკულის, დნმ-ის ფუნქციონირების თავისებურებების შესწავლა ცოცხალ უჯრედებში. ელეფთერ ანდრონიკაშვილმა სწორედ ამ პერიოდში, უნივერსიტეტში ჩამოაყალიბა ბიოფიზიკის სამეცნიერო-კვლევითი ლაბორატორია და მალევე, უკვე 1958 წელს, მისი ხელმძღვანელობით ფიზიკის ინსტიტუტშიც ჩამოყალიბდა მოლეკულური ბიოფიზიკის განყოფილება (ამჟამად ბიოლოგიური სისტემების ფიზიკის განყოფილება). მისი პირველი წევრები იყვნენ : პ. პრივალოვი, ჯ. მონასელიძე, გ. მრევლიშვილი, ნ. თავხელიძე, გ. თუმანიშვილი, თ. ბურჯანაძე, ლ. მოსულიშვილი, ა. ბელოკაბილსკი, დ. ტაბიძე.
ამ განყოფილების მთავარ მიმართულებად მიჩნეული იქნა, უახლესი ფიზიკო-ქიმიური მეთოდების გამოყენებით, დნმ-ის თერმოდინამიკური თვისებების შესწავლა.
უნდა აღინიშნოს, რომ ბიოფიზიკის განყოფილების დაფუძნების შემდგომ მალევე მისი თემატიკა იმდენად მრავალფეროვანი გახდა, რომ განყოფილების რესტრუქტურიზაცია განხორციელდა ოთხ სრულფასოვან ლაბორატორიად.
შენიშვნა: ყველაფერი ეს უფრო დეტალურად იხილეთ ბიოლოგიური სისტემების ფიზიკის განყოფილების ვებ-გვერდზე.
1950-იან წლებში უკვე ცხადად შეიმჩნევა, როგორც საერთოდ მსოფლიოში, ასევე საბჭოთა კავშირში, პლაზმის ფიზიკის მიმართულებით კვლევების მნიშვნელოვანი გააქტიურება, რადგან ამ კვლევებს დიდი პერსპექტივა აქვს მართვადი თერმბირთვული სინთეზის პრობლემის გადაწყვეტაში. ეს სიტუაცია, ცხადია, არ დარჩენილა ელეფთერ ანდრონიკაშვილის ყურადღების მიღმა და ინსტიტუტში პლაზმის მიმართულებით კვლევების დასაფუძნებლად მან 1958 წელს ხარკოვის ფიზიკა-ტექნიკის ინსტიტუტიდან მოიწვია ახალგაზრდა მეცნიერი, ფიზიკა-მათემატიკის მეცნიერებათა კანდიდატი ნოდარ ცინცაძე.
1958-1960 წლებში ელეფთერ ანდრონიკაშვილის ინიციატივითა და ნოდარ ცინცაძის ძალისხმევითა და ხელმძღვანელობით იქმნება ინსტიტუტში პლაზმის ფიზიკის მიმართულებით მომუშავე ფიზიკოსთა პირველი ჯგუფი – ე. ბარხუდაროვი, ბ. ჟვანია, რ. ანტონოვა, ა. ხანთაძე, ჯ. ლომინაძე, ა. პატრაია, ნ. გიორგაძე, ც. ლოლაძე, ვ. ფეტვიაშვილი, რ. რამაზაშვილი, მ. თაქთაქიშვილი, ს. ნანობაშვილი. ამ ჯგუფის საფუძველზე 1960 წლის დეკემერში ოფიციალურად დაფუძნდა პლაზმის ფიზიკის განყოფილება.
შენიშვნა – უფრო დეტალურად დაფუძნების შესახებ იხილეთ პლაზმის ფიზიკის განყოფილების ვებ-გვერდზე.
ინსტიტუტის ისტორიაში განსაკუთრებული აღნიშვნის ღირსია ის ორი, თავისუფლად შეიძლება ითქვას, საკავშირო მნიშვნელობის პროექტი, როგორიც იყო კოსმოსური სხივების კვლევის მაღალმთიანი ბაზის მშენებლობა კავკასიის მთიანეთში, დაბა ბაკურიანის მახლობლად, „ცხრაწყაროს" გადასასვლელზე, ზღვის დონიდან 2450 მ-ის სიმაღლეზე და კვლევითი ბირთვული რეაქტორის მშენებლობა თბილისი-მცხეთის გზატკეცილზე, დაბა მუხათგვერდის მიმდებარედ.
ცხრაწყაროს კოსმოსური სხივების მაღალმთიანი ბაზისათვის ინსტიტუტში დაპროექტდა ცნობილი 1000-ტონიანი მაგნიტი (გოგი ჩიქოვანი, ზურაბ მანჯავიძე) და დამზადდა ლენინგრადის ქარხანა „ელექტროსტალში". მაგნიტის ღრიჩო იყო 2×2×1.5 მ³ მოცულობის, სადაც განთავსდა ვილსონის ორი უნიკალური კამერა (თითოეული 2×2×0,4 მ³ მოცულობით). ვილსონის კამერები დაპროექტდა (ზ. მანჯავიძე, ა. შტაერმანი) და დამზადდა ინსტიტუტის მექანიკურ სახელოსნოში. ცხრაწყაროს ბაზის მშენებლობა დაიწყო 50-იანი წლების მეორე ნახევარში და დამთავრდა 60-იანი წლების შუა ხანებში. ცხრაწყაროს მაღალმთიანი ბაზა მოიცავდა როგორც უშუალოდ ცხარწყაროს გადასასვლელზე ძირითად ბაზას, თავისი სამეცნიერო-ლაბორატორიული და ტექნიკური ინფრასტრუქტურით, ასევე პერსონალის საცხოვრებელ ინფრასტრუქტურასა და დაბა ბაკურიანში შედარებით მცირე მასშტაბის ასევე სამეცნიერო-ლაბორატორიულ, ტექნიკურ და პერსონალის საცხოვრებელ ინფრასტრუქტურას.
1965 წელს ცხრაწყაროს მაღალმთიანი ბაზის სრული კომპლექსის მშენებლობა მთლიანობაში დასრულდა და ამ სადგურში უკვე დაიწყო მაღალენერგიული ნაწილაკების სხვადასხვა ნივთიერებასთან ბირთვული ურთიერთქმედების კვლევა.
აუცილებლად უნდა შევეხოთ მეტად მნიშვნელოვან, ინსტიტუტისა და ბირთვული კვლევების ევროპული ცენტრის (CERN) ერთობლივ კვლევებს, რომლებსაც სათავე დაუდო გოგი ჩიქოვანმა .
1965 წლის აგვისტოში გ. ჩიქოვანის პირველი, 1.5 წლიანი ვიზიტი CERN-ში, ჟენევაში, აღმოჩნდა ძალიან წარმატებული. იგი პრაქტიკულად გახდა საერთაშორისო საკვლევი ჯგუფის ლიდერი. ჯგუფმა ამ პერიოდში დაარეგისტრირა ოთხი ახალი ელემენტარული ნაწილაკი.
გოგი ჩიქოვანი მალევე, 1967 წელს, კვლავ იქნა მიწვეული ჟენევაში, მის მიერვე შემოთავაზებული ექსპერიმენტების განსახორციელებლად. შემდგომ ამ ექსპერიმენტებში ჩაერთო უკვე მისი მოწაფე ვლადიმერ (ვოვა) როინიშვილიც და ასე დაედო სათავე ინსტიტუტის თანამშრომელთა სისტემატურ (დღემდე) მონაწილეობას CERN-ის ექსპერიმენტულ კვლევებში: ATLAS - კოლაბორაცია და CMS - კოლაბორაცია.
1968 წლის 13 მარტს მოულოდნელად გარდაიცვალა გოგი ჩიქოვანი. ეს იყო არა მარტო ფიზიკის ინსტიტუტისათვის, არამედ საერთოდ, ფიზიკისათვის უდიდესი დანაკლისი.
შენიშვნა – უფრო დეტალურად CERN-თან თანამშრომლობის შესახებ იხილეთ ელემენტარული ნაწილაკების ფიზიკის განყოფილების ვებ-გვერდზე.
რაც შეეხება ბირთვულ რეაქტორს (რეაქტორი ИРТ-2000, სიმძლავრე 2000-5000 კვტ., რომლის პროექტი და, შესაბამისად, ფიზიკური პარამეტრები დამუშავდა კურჩატოვის ატომური ენერგიის ინსტიტუტში), მისი მშენებლობა დაიწყო 1957 წლის ადრე გაზაფხულზე და წარიმართა დაჩქარებული ტემპით. დასრულდა 1959 წლის ოქტომბერში. ამის შემდეგ განხორციელდა რეაქტორის სისტემების წინასაექსპლუატაციო გამოცდა, რომელიც წარმატებით დასრულდა და რეაქტორი მზად იყო ექაპლუატაციისათვის. მისი რეგულარული ექსპლუატაცია დაიწყო 1960 წლის იანვრიდან.
ამ ყველაფერმა ინსტიტუტს საშუალება მისცა, ეწარმოებინა ინტენსიური სამეცნიერო კვლევები ოთხ ახლადდაარსებულ განყოფილებაში. ესენი იყო: 1. „დაბალტემპერატურული რადიაციული მასალათმცოდნეობა" (ხელმძღვანელი ი. ნასყიდაშვილი); 2. „ნეიტრონოგრაფიის" (ა. მანჯავიძე); 3. „გამოყენებითი ბირთვული ფიზიკის" (თ. ცეცხლაძე); 4. მყარი ტანის რადიაციული ფიზიკის (ზ. სარალიძე).
არ შეიძლება გვერდი ავუაროთ მეტად მნიშვნელოვან ფაქტს. 1960 წლის შემოდგომაზე დასრულდა ინსტიტუტისათვის განკუთვნილი, სამეცნიერო მუშაობისათვის ადაპტირებული ახალი შენობის მშენებლობა. ეს არის ომის შემდგომი პერიოდის ერთ-ერთი ულამაზესი ნაგებობა თბილისში, რომელიც თამარაშვილის ქუჩაზე არსებულ ლამაზ ბორცვზეა წამომართული. აქვე აღვნიშნავთ, რომ უკვე 1976 წელს ინსტიტუტს სამხრეთ-დასავლეთ ნაწილში კიდევ დაემატა ახალი 5-სართულიანი კორპუსი და ამით, შეიძლება ითქვას, დასრულდა ფიზიკის ინსტიტუტის ინფრასტრუქტურული მოწყობა. ინსტიტუტი მნიშვნელოვნად გაფართოვდა და სამეცნიერო მუშაობა უფრო ინტენსიური და შედეგიანი გახდა.
ინსტიტუტის ისტორიის მოკლე მიმოხილვაში აუცილებლად მიგვაჩნია, აღვნიშნოთ მნიშვნელოვანი მოვლენა – ნობელის პრემიის ლაურიატის, პროფესორ ნილს ბორის ვიზიტი ინსტიტუტში.
1961 წლის 14-18 სექტემბერს საქართველოს მეცნიერებათა აკადემიისა და თბილისის სახელმწიფო უნივერსიტეტის მოწვევით საქართველოს ეწვვნენ საბჭოთა კავშირში იმ დროს ვიზიტად მყოფი, ნობელის პრემიის ლაურიატი, პროფესორი ნილს ბორი და მისი შვილი, პროფესორი ოგე ბორი (შემდგომში ისიც ნობელის პრემიის ლაურიატი) მეუღლეებითურთ. მათ მასპინძლობას უწევდა ჩვენი ინსტიტუტის დირექტორი აკადემიკოსი ელეფთერ ანდრონიკაშვილი. ნილს და ოგე ბორი დაწვრილებით გაეცნნენ უნივერსიტეტის ფიზიკის ფაკულტეტზე სტუდენტების სწავლისა და სამეცნიერო კვლევებში ჩართვის ორგანიზებას და, ზოგადად, უნივერსიტეტში მეცნიერების განვითარების პერსპექტივებს. მათი მაღალი შეფასება დიდი პატივი იყო უნივერსიტეტისათვის.
რაც შეეხება ნილს და ოგე ბორის ვიზიტს საქართველოს მეცნიერებათა აკადემიის ფიზიკის ინსტიტუტში, ეს იყო, მართლაც, ისტორიული მოვლენა ჩვენი ინსტიტუტის ცხოვრებაში. საყოველთაოდ აღიარებული, „თეორიული ფიზიკის მამა", პროფესორი ნილს ბორი და მისი ვაჟი ოგე ბორი დაწვრილებით გაეცნნენ არა მარტო ინსტიტუტში თეორიული ფიზიკის მიმართულებით კვლევების დონესა და პერსპექტივებს, არამედ, მათივე თხოვნით, ექსპერიმენტული კვლევების აქტივობასა და პერსპექტივებს. მათზე ძალიან კარგი შთაბეჭდილება დატოვა კვლევებმა მყარი ტანის ფიზიკის, დაბალი ტემპერატურის ფიზიკის, გამოყენებითი ბირთვული ფიზიკის, ბიოფიზიკისა და კოსმოსური სხივების ფიზიკის ლაბორატორიებში. განსაკუთრებით აღსანიშნავია მათი, შეიძლება ითქვას, აღფრთოვანება, რომელიც გამოიწვია, პირველად მსოფლიოში, ჩვენს რეაქტორზე კონსტრუირებული და დამონტაჟებული დაბალტემპერატურული რადიაციული მარყუჟების გამოყენების პერეპექტივამ მასალათმცოდნეობის კვლევების მიმართულებით. პროფესორმა ნილს ბორმა ასე მიმართა ოგე ბორს: „ოგე, ჩვენ უნდა გავიმეოროთ ეს დანადგარი ჩვენს რეაქტორზე დანიაში".
17 სექტემბერს პროფესორები ნილს და ოგე ბორი შეხვდნენ ფიზიკის ინსტიტუტის კოლექტივს. ნილს ბორმა თავის სიტყვაში ყველას დიდი მადლობა გადაუხადა საქართველოში მოწვევისათვის და იმ დიდი სიხარულისათვის, რაც მათ მიანიჭა არა მარტო მშვენიერი საქართველოს მონახულებამ, არამედ აქ ფიზიკის მეცნერიბის მაღალი დონის გაცნობამ.
კიდევ ერთი მნიშვნელოვანი მოვლენა ფიზიკის ინსტიტუტის ცხოვრებაში – 1970 წელს გოგი ჩიქოვანმა (გარდაცვალების შემდეგ) და ვლადიმერ (ვოვა) როინიშვილმა მიიღეს სსრკ-ის ლენინური პრემია ნაშრომების ციკლისათვის „ტრეკული კამერების" შესახებ. ეს იყო იმ მრავალწლიანი თავდადებული და დაუღალავი შრომის ნაყოფი, რაც მეცნიერთა კოლექტივმა გოგი ჩიქოვანის ხელმძღვანელობით გასწია ფიზიკის ინსტიტუტში „სტრიმერული კამერების" იდეის, კონსტრუირების, შექმნისა და აქტიური ექსპერიმენტული კვლევის გზაზე.
აქვე აღვნიშნავთ, რომ ინსტიტუტის დაფუძნების შემდგომ დღემდე ინსტიტუტის თანამშრომლებს მიღებული აქვთ:
1. ელეფთერ ანდრონიკაშვილს – სსრკ-ის სტალინური პრემია, 1952 წ.
2. გოგი ჩიქოვანს, ვლადიმერ როინიშვილს – სსრკ-ის ლენინური პრემია, 1970 წ.
3. რევაზ ჯიბუტს – სსრკ-ის სახელმწიფო პრემია, 1977 წ.
4. ელეფთერ ანდრონიკაშვილს, პეტრე პრივალოვს – სსრკ-ის სახელმწიფო პრემია, 1978 წ.
5. გივი ხუციშვილს, ლევან ბუიშვილს – საქართველოს სსრ-ის სახელმწიფო პრემია, 1977 წ.
6. სევერიენ (ზურაბ) წაქაძეს – საქართველოს სსრ-ის ლენინური კომკავშირის პრემია, 1981 წ.
7. თამაზ გრიგალაშვილს – საქართველოს სსრ-ის სახელმწიფო პრემია, 1986 წ.
8. ალექსანდრე შენგელაიას – საქართველოს ეროვნული პრემია, 2020 წ.
9. ალექსანდრე ნერსესიანს, გიორგი ჯაფარიძეს – საქართველოს ეროვნული პრემია, 2025 წ.
საერთოდ, შეიძლება ითქვას, რომ 50-იანი წლები და ნაწილობრივ 60-იანი წლებიც იყო ფიზიკის ინსტიტუტის საბოლოო ჩამოყალიბებისა და ნორმალურ სამუშაო პირობებზე გასვლის მეტად მნიშვნელოვანი ეტაპი, რასაც თანდათან მოჰყვა მიღებული სამეცნიერო შედეგების საერთაშორისო დონეზე გასვლა და ინსტიტუტის დამსახურებული საერთაშორისო ავტორიტეტის მოპოვება.
|
